Publicidad

Ecuador, 07 de Octubre de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Columnista invitado

Yurak

25 de julio de 2016

Ñukanchikka unaytami Quitopi kawsanchik. Ñuka tayta-mamami Quitoman, awashakakunata katunkapakmi shamurka, kipaka kaypimi kawsarka, kunankamanmi kaypi kawsachik. Ñukamanta rimashpaka, kaypimi sawarirkani. Kimsa wawayukpashmi tukurkani. Paykunaka Quitopimi wacharirka.

Kay wawakunami shuk punchaka shuk yurak misita wasi punkupi rikurka. Chay yurak misika yarikachikushkarkami, wawakunaka asha ñukanchik mikunatami kushkarka. Misika mishkichishpami mikushkarka. Shinapash mikushka kipaka rishkarkallami.

Wawakunaka ñukanman chashna shuk misiman mikunata karashkatami willarka. Ñukaka uyarkanillami. Shinapash kayantin punchapashmi chay misika kutinllatak shamushkarka. Wawakunaka mikunata karashkarkami, llanpuchishkarkami. Chay yurak misika ña mana rishkarkachu, wasipimi sakirirka. Warmi misimi karka.

Wawakunaka misi wasipi sakirishkamantami may kushilla karka, ashtakatami kuyarka. Paykunami kay misitaka yurak kashkamanta “Yurak” nishpa shutichirka. Yurak nikpika umata, rinrita shayachishpami uyak karka. Yurakka paykunawanmi kawitupi puñuk karka. Paykunawanmi pukllak karka. Paykuna yachana wasiman rikpika, llakillami sakirik karka, shamunkakamanmi shuyak karka. Ari, wawakunaka Yurakwanmi may alli apanakurka, alli mikuna tiyakpika, pakallami payman karak karka; imapash mana ruranata rurakpika, Yurak kashkataka mana nik karkachu.         

Chusku  kutinmi wiksayuk tukurka. Llullu misikunaka kuyayllami karka.  Maykan semanakuna kipami chay wawa mikikunataka karankapakka, riksishkakunaman, yachana wasipi yachachikkunamanmi willak karka. Chashnami Yurakpa wawakunaka maykan wasikunaman rirka.

Wasipika ishkay allkumi tiyarka, kunankaman tiyanpash, shinapash shuk mirashkami. Ishkayka pastor alemán allkumi kan, karika Ringo, kutin warmika Angiemi shutiyukkunami kan, shinallatak kayna watami shuk kari allku shamurka, kayka Golden allkumi kan, Rafañón shutiyukmi kan. Yurakka Ringowan, Angiewan mana apanakukchu karka, kutin Rafañónka paywanmi pukllak karka.

Shinapash, Yurakka kayna semanakunamantami irki karka, kaynanik jueves punchaka may anchami tukurka. Ñuka ushimi paytaka misita hanpikpakman aparka. Chaymanmi rirkani, shinapash Yurakka hanpikpa makipimi wañurka. Wawakunaka Yurak rishkamantami may wakarka. Shuk pankakunapimi paykuna yuyaykunata killkarka, chaypimi “Manarak rinachu karkanki”, “Yurak, kantaka mana kunkarishunchu”, “Kanka ñuka ayllumi karkanki” nishpa killkarka.

Ñukanchik yuyaypika misikunaka, allkukunaka “Shamuk kawsaypi”, chashnami Charijayac shuk takitaka shutichishka, ñukanchikta yanapanka ninchik. Chay mushuk kawsaypimi mana mikunayay mikunata karan ninchik, chaypimi chay charishka allkukuna, misikuna chayta mikuk kashkata ninchik.

Kayta killka katikuk, misikunaka, allkukunaka ñukanchik ayllu shinami kan, nachu? Wañukpika, ashtawanka, wawakunami may llaki apan, nachu? Kawsankamanka allimanmi charina kanchik, mana llakichinachu kanchik. Yurak! Shuk punchakaman!

----------------

Resumen traducido al castellano

Yurak

Hace como 10 años, una tarde mis hijos vieron en la puerta de la casa, aquí en Quito, una gatita blanca flaca, muy flaca. Lo primero que hicieron es aproximarse con el clásico “chipi, chipi” y le brindaron comida. Luego de alimentarse, ella se fue.

Al día siguiente nuevamente vino, pero vino para quedarse. La más pequeña era la más feliz de que la minina esté en casa. Buscaron un nombre y, claro, la llamaron “Yurak”, palabra quichua que se traduce como “blanca”.

Así Yurak pasó a formar parte de la familia. Con ella jugaban, reían, conversaban, era la consentida de la casa. Pero aquí había dos canes pastores alemanes, uno llamado Ringo y otra conocida como Angie. Yurak nunca se llevó con ellos. Y el año anterior llegó un cachorro Golden, se llama Rafañón, con él hubo mejor relación. Mientras Rafañón era aún muy pequeño había mucho juego, carreras, maullidos y ladridos.

Sin embargo hace unas cuatro semanas, Yurak empezó a decaer, la semana anterior empeoró y el día jueves murió. Pero en el mundo Quichua consideramos que tras la muerte que hay, una nueva vida surge, incluidas las mascotas, más aún en nuestra cultura creemos que ellas “En la próxima vida”, como titula la canción del grupo Charijayac, nos ayudan cuando nos ponen a prueba brindándonos comida nada agradable, se dice que ellos la comen. Sí, un gran dolor y pesar ha causado la partida de Yurak.

Estimado lector, ¿verdad que los perritos y los gatitos son parte de la familia? A cuidarlos, a darles cariño y amor, no los maltratemos por favor,  ¡Yurak, hasta siempre querida amiga! (I)

Contenido externo patrocinado