Publicidad

Ecuador, 08 de Octubre de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Columnista invitado

Yachakunapa mushuk wata kallarina

05 de septiembre de 2016

Kunanmi kay Antispi, Amazoníapi yachakunapa mushuk wataka kallarin. Kaykunapi kawsak wanprakunapa kuytsakunapa, wawakunapa samarina punchakuna tukurirkami. Shinaka kunan punchamantami kutinllatak yachana wasiman rinka.

Chayrak yachana wasita kallarikuk Quichua wawakunapaka shuk mushuk kawsaymi rikurinka. Shinami tayta mamakunaka maymantapash kullkita tarinchik, chaywanmi wawapa churakunataka rantinchik. Chashnami chay punchaka mushuk ushutawan, mushuk churakunawan yachana wasiman apanchik. Wawakunaka kushillami kan.

Yachana wasipi ashtaka ñukanchipura tiyashkata yachashpaka, manchay illakmi rinchiklla. Shinapash mishukunapa yachana wasipi kakpika, tayta mamapashmi manchaywan rinchik. Ñukanchik wawakuna mishu shimita mana allita yachashkamanta, llaki tiyanatami yuyanchik. Shinapash shimillaka wawata shinchi, karilla shayarina kana kashkatami ninchik.  

Maykankunaka punta kutinmi wasita sakinka. Punta kutinmi mama illak kanka. Paykunaka yachana wasiman rikushpaka, mama illak kanatami uyan; maykankunaka, chayta uyashpaka, wakanayachinmi.

Chayrak yachakunata kallarikuk wawakunaka kay punchaka yachana wasipi sakirinkapak mana munanchu, maykankunaka wakanmi. Ña yachachik tantanchikpika, ñawiwan mamata rikunmi, shinapash ña yachakuna ukumana yaykuchikpika, sapalla kashkatami yuyan. Ashtawan llakimi tukun. Wakinpika mamapash, taytapashmi wakanayachin, wakanpashmi.

Shinapash chay yachakuna ukupika shuk chashnallatak wawakunami kan, yachachikka kushillami riman, ama wakaychikchu, kaypika allimi kakrinchik ninmi. Shutikunata, maymanta kashkata, shuk imakunatapashmi tapun. Wawakunaka manchay machaymi kutichin. Kipaka shuk imakunatami rurachin, pukllachinpash.

Chashnami shuk mushuk kawsay tiyashkata rikun. Asha ashami shuk kikin shina wawakunawan riksi apan. Shinami kayantin punchakunaka ña yachana wasiman ashtawan rinayachin.

Yachana wasipika wasipi mana uyashkatami riksinka, shinami killkanata, killka katinata yachakuy kallarinka. Kamukunapika kuyaylla shuyushkakunami tiyan, shinapash kaykunaka mana ñukanchik kawsaymantachu kan, shuklayami kan, chashna kakpipash, chaypi imata nikushkatami yachanayachinka.

Wawakunaka yachachiktaka shuk umayuk tayta shinatami rikunka, paypa ima nishkaka mana llullachu kanka. Wasipi taytapa, mamapa nishkataka chaskinkami, shinapash yachachik ashtawan yachak kashkatami yuyanka.

Kayta killka katikuk, wawata yachana wasiman apakushpaka, kayta, chayta rikuriyanki nirkankichu? Sakikpika manachu payka wakarka? Manachu kanpash wakarkanki?

---------------

Resumen traducido al castellano

Inicio de año escolar

Hoy comienza el nuevo año lectivo en la Sierra y Amazonía. Mientras muchos vuelven a continuar sus estudios, otros empiezan.

La semana previa al inicio de clases pasamos apuros en la compra de la indumentaria, los zapatos y los útiles escolares. Bueno, hoy hay una gran ayuda en las escuelas fiscales, los uniformes y libros son gratuitos.

Y llega el primer día de clases, los padres vamos con nuestro pequeño, mientras llegamos a la institución educativa damos las últimas recomendaciones y consejos. De esta manera comienza la acumulación de información.

Pero lo especial se presenta cuando los padres indígenas vivimos en ciudades y nuestro hijo acude a una institución educativa en el que será el único quichua hablante.

Tanto los progenitores como el pequeño vamos con incertidumbre y temor en esta aventura de instruirse. Juntos aprenderemos nuevas prácticas, nuevas rutinas. Juntos mejoraremos el dominio del español, más el estudiante por su permanente contacto y uso. Lo lamentable es que en este proceso de aprendizaje poco o nada de nuestra cultura estará presente.

Y así madre, padre e hijo nos despedimos y lo dejamos en la escuela; la angustia es mutua y no faltan las lágrimas, pero consideramos que la educación le brindará nuevas y diferentes  oportunidades, a las que muchos de los padres, no las tuvimos. Por supuesto, poco a poco, el niño indígena se adentrará en ese nuevo mundo.  

Estimado lector, ¿preparó a su pequeño con antelación o es que hoy día dio una letanía de indicaciones? ¿No sintió tristeza cuando se quedó en la escuela?

Contenido externo patrocinado