Publicidad

Ecuador, 06 de Octubre de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Warmikuna

07 de marzo de 2016

Kay martes punchaka mishukunapa kawsaypika warmikunapa, punchami kan.  Shinapash ñukanchi Kichwa kawsaypika, chay puncha tiyanchu? Mana. Shinapash, ima shinata warmikunataka rikunchik? Kay yuyaykunami warmikunamanta rimankapakka rikurin.

Ñukanchik Kichwa kawsayka warmikunamantami kunankaman tiyashka. Shinapash kay mana amiripakunami rikurin. Uyaychik! Shuk wasipi, shuk ayllupi ushikunapash, churikunapash tiyakpika, churikunatami yachana wasiman kachak karkanchik, kunanka mana chashnachu kan. Warmikunaka, wasipi kashkamantami mamakunawan ñukanchik kawsaymantaka ima tiyashkakunata yachakushpa, rurashpa kawsak karka, kunankaman chashnapashmi kan. Kutin wanprakunaka yachakunamantami mishukunapa kawsaymanta ima tiyashkamanta katik karka, kunankamanmi katinpash. Shinapash warmikunataka shuk alli kashkatami rikunchik. Warmikunaka Pachamama shinami kan, Pachamamaka kawsaytami kun, kawsankapak minishtishkatami kun, chashnallatami warmikunapash kan, paykunami kawsayta kun, paykunami ñukanchik kikin kawsayta rikuchin, paykunami riksichin, paykunami kawsachin, paykunami ñukanchik kikin kawsay wañuchunka mana sakishka.

Warmikunamantami ñukanchik Kichwa shimika kunankaman tiyan. Paykunaka mana yachana wasiman rishkamantami, mishu shimitaka ashatalla, shinallatak asha warmikunalla chay shimitaka yacharka. Paykunami ñukanchik kichwa shimitaka kunankaman kawsachishka. Paykunamantami kawsashpa katinka. Warmikuna tukuy shunkuwan pagui! Shinapash punchanta kawsaypika ima shinatak warmikunataka rikunchik? Ña nirkanchikmi. Shuk alli kashkatami rikunchik. Chaytaka kay katiriyapimi rikunalla kan.

Ñukanchikka punchantami maymanpash rinchik. Chayka wasimantami llukshinchik. Wasimanta llukshikushpaka, shuk warmiwan tuparishpaka, imatapash rurana kashpaka, allimi tukunka nishpami yuyanchik. Ña puncha tukurikpika, wasipi kashpaka, chaytami yuyarinchik. Warmiwan tuparishkamantami chay puncha tukuy alli kashkata ninchik. Shinapash kariwan tuparishpaka, rurana kashkataka mana ruranayachinchikchu, mana alli tukunatami yuyanchik, Puncha tukurikpi, llaki tiyashkata rikushpaka, kariwan tuparishkamantami chashna kashkata ninchik.

Kutin puñushpa, warmita muskushpaka, tukuy ima rurana alli kanatami yuyanchik. Shinami imatapash rurana kashpaka, kushilla, alliman ruranchik. Shinami tutaka warmita muskushkamanta alli kashkata ninchik. Kutin karita muskushpaka, wasimanta mana llukshinkapakchu munanchik. Imatapash rurashpa, pantarishpaka; rurana wakllikpika, shuk imakunapash mana alli kakpika, karita muskushkamanta chashna llaki tukushkatami yuyanchik.  Chashnami imapash alli kakpika, warmiwan tuparishkamanta, warmita muskushkamanta kashkata; kutin mana alli kakpika, wakllikpika, pantarikpika, karita mushkushkamanta kashkata ninchik.

Rikuy! Warmikunaka allimi kan. Karikunaka mana. Ari chashnami ñukanchik kawsaypika warmikunataka rikunchik! Shinaka kayta killka-katikpash warmita muskunkichik! (O)


Resumen traducido al castellano

Las mujeres

Más que el día de las mujeres, ¿cuál es el concepto que tenemos de ellas en el mundo kichwa? A continuación algunas ideas y hechos sobre las mujeres

Las mujeres son la esencia de nuestra cultura, ellas son las que la viven, la crean y la recrean. Aunque es contradictorio, muchas de ellas, por su poco acceso a la educación, son las valerosas ‘defensoras’ de la vida kichwa.

Son las mujeres el gran soporte para que la lengua kichwa perviva hasta el dìa de hoy. La posibilidad de hablar, de comunicarnos en esta lengua se lo debemos a ellas. Mil gracias, mujeres. Y más aún esas mujeres que no han acudido a escuelas y colegios.

Las mujeres en nuestra comunidad tienen la característica de ser positivas. Esto lo podemos ver en dos eventos cotidianos.

Diariamente salimos de las casas para realizar diferentes actividades. Al salir, si nos encontramos con una mujer, es lo mejor, todo nos va ir bien. Nos genera ánimo, nos inyecta optimismo para las actividades que vamos a realizar. Si nos encontramos con un hombre estamos predispuestos a que nos suceda algo nada agradable.

Igual sucede cuando soñamos una mujer. Si algo vamos a hacer, todo será excelente. No habrá dificultades. Pero si soñamos a un hombre tendremos que pensarlo varias veces, con el antecedente de que nos puede ir muy mal.

Entonces, estimado lector, si desea aproximarse a la cultura kichwa, al salir de casa procure encontrarse con una dama; y trate de soñar con una mujer, para que su día sea de lo mejor. (O)

Contenido externo patrocinado