Publicidad

Ecuador, 08 de Octubre de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Purina

29 de agosto de 2016

Kunan punchakuna pukllakuna tiyashkatami uyanchik. Ña shuk mama llaktapimi hatun pukllana tiyarka, chaypimi shikan mama llaktakunamanta pukllakukuna karka. Kunan punchakuna, ñukanchik mama llaktapipashmi, Azuay markapi, wanpra kuytsakuna shikan pukllanapi mishanakukun.

Pukllakkunaka punchantami pukllanamanta imakunata yachakun, yachakun. Shikan pukllanakunapa yachachikkunapashmi tiyan. Paykunami imakunata yachachin, chashnami ña mishanakuypika yachakushkawanka, kayta chayta ruran.

Pukllanakunaka shikan shikanmi kan. Shinapash shukka purina shinami kashka. Chayta rikushpami. Ñukanchik Kichwakuna ashtaka purik kashkata yuyashkani. Ña maykankuna muspakun ninkichikchari. Rikushun, rikushun.

Ñukanchikka ayllu llaktakunapimi kawsanchik, nachu? Shinapash Panaka mana kuchullapichu kan, chayka wasimanta Panakamanmi purina kanchik. Maykunapika panpallami kan, shukkunapika kinkraymi kan. Chaykunatami purinchik, witsikanchik, uriyakunchik. Maykankunaka Pana kuchullapimi kawsanchik, shukkuna karupimi kawsanchik.

Shinami hatun taytakuna, hatun mamakuna, wanpra, kuytsakuna, wawakuna purina kanchik. Maykan ayllu llaktakunapika chayman chayankapak allpa ñanmi tiyan, shinapash antawaka mana tiyanchu; kutin shukkunapika allpa ñanpash mana tiyanchu, chayka chakiñantami Panaman llukshina kanchik.

Allpa ñankunatapash, chaki ñankunatapash chakillami rinchik shamunchik, maykan kutinka imakunata aparishkami rinchik shamunchik. Panapi apak antawakuna ima pacha yalliktami yanchanchik. Paktankapak utiyallapash, kutsipashmi purinchik. Ña nirkanimi, panpallakunata, wichaykunata, uraykunatapashmi chashna utiyalla purinchik. Mana chayllachu kan, may tutamanta, tutapashmi chaykunata purinchik.

Ñukanchik wanpra, kuytsakuna, wawakunaka yachana wasiman rina kahskamantaka punchantami chaykunata chakilla purin. Maykankunaka shuk pacha, ishkay pachatami yachana wasiman chayankapakka purin, yachakushka kipaka, chaytallatakmi tikrana kan, kutinmi maykan pachakunata purina kan.

Uyaychik, ñukanchikka, ashtawanka, ñukanchik wanpra kuytsakunamanta rimashun, manachu paykunaka chay purina shina mishanakuypaka alli kanman? Imata yuyanki? Paykunaman ima shina chay mishanakuypi purina kashkata rikuchikpika, yachachikpika, punchantami paykunapa rina shamunapi yachachishkawan purinman. Manacha shuk alli purik rikurinman? Imata yuyanki?

Kayta killka katikuk, ayllu llaktapi kawsashpaka, kay hawa yuyashunchik! Shinapash hatun llaktapi kawsashpaka, mana yapata purinchikchu, antawakunapimi maykunaman rinchik, chaykunapika mañashka kullkimantami kallpanchik, nachu? (O)


Resumen traducido al castellano

Marcha

En estos días se ha escuchado y se ha visto diferentes disciplinas deportivas en los Juegos Olímpicos en Río de Janeiro, en los Juegos Deportivos Nacionales categoría prejuvenil y juvenil aquí en Cuenca, y me ha llamado la atención la marcha.

Los indígenas quichuas vivimos en comunidades que están unas cercanas y otras alejadas de la vía principal, que en la Sierra es la Panamericana, más conocida por nosotros como ‘Pana’. Por diferentes necesidades debemos desplazarnos desde nuestros domicilios a las cabeceras cantonales, a las capitales provinciales.

Si vivimos cerca de la Pana se facilita la posibilidad de tomar el bus que se requiere, pero la mayoría vivimos alejados de ella. Esto hace que caminemos un buen tiempo hasta llegar a la vía por donde transitan los buses. Y lo hacemos por llanuras, subidas y bajadas. Quienes vamos por allí somos ancianos, adultos, jóvenes y niños, también muchas de las veces llevamos carga en nuestra espalda.

Niños y jóvenes diariamente se desplazan a pie, ida y vuelta, a sus escuelas y colegios. También conocemos a qué hora pasan los buses; así, cuando vemos que nos atrasamos, aceleramos. Ojo: no corremos, solo caminamos más rápido, así la cuesta nos queda chica, la bajada es ‘papaya’ y la llanura es una dulzura.

¿Qué tal si nos dan unas indicaciones precisas sobre este deporte conocido como marcha? A lo mejor por ahí aparece un buen exponente.

Estimado lector, ¿usted le hace a la marcha? Obvio, en la ciudad hay otras formas de desplazamiento; tal vez solo le corre a las deudas, ¿verdad? (O)

Contenido externo patrocinado