Publicidad

Ecuador, 07 de Octubre de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Pichkay

25 de abril de 2016

Kichwa runakunaka shuk kawsaytami charinchik. Chashnami pipash wañukpika, shikan imakunatami ruranchik. Ña wañushkata panpashka kipaka, wasimanmi kutinchik. Wasipika wañushkapa ima charishkakunatami tantachinchik. Ña panpashka punchamanta kimsa puncha tukukpika, ‘Pichkay’ nishkatami ruranchik. Maykankunaka imata ‘Pichkay’ ninkichikchari.

Kayka, panpashka ña kimsa puncha tukukpimi, tiyan. Ña ishkay puncha tukukpimi, shuk patakuta churanchik, chaypimi wañushkapa ashtawan alli churakunata rikushpa mantanchik. Muyuntipi kawsakkuna chashna rurana kashkataka yachanchikmi, shinami chay tutaka rikunkapak rinchik. Imatapash apashpami rinchik. Maykankunaka chaypimi pakarinchik.

Kayanti punchaka wañushka tukuy tiyashka churakunata, katanakunata, pukllukunata, shuk ima takshanalla kashkakunatami hatun yakuman, mana kashpaka, larkaman, mana kashpaka, kuchaman apanchik. Chayman chayashpami, tukuy rikkunawan takshay kallarinchik. Takshakushpaka, wañushkamantami parlanchik, asinchik, wakanchik. Shinallatak shinchi shayarishpa takshankapak nishpami machana yakuta upiyanchik.

Maykankunaka imamantapash panpana puncha mana ri ushashkamantami, kay ‘Pichkay’ nishkaman shamun. Shinami paykunaka takshanpash. Takshashkawanmi wañushkapa churakunataka muyuntipi kak waylla panpapi chakichun mantanchik. Ña takshanata tukuchishka kipaka, tukuy chaypi kakkunami armanchik. Yakuwanmi pukllanchik. Shinallatak maykankuna mana armankapak munanchu, paykunaka kallpanmi, paykunata hapishpaka tukuy churakunawanmi yakuman shitanchik.

Chaypi kakkunaka pi wañushkata mana rikunkapak shamushkata, pi wañushkamanta mana wakashkatami yachan; ashtawan yuyakmi, paykunata ‘Pichkay’ nishkapi kakta rikushpaka, hapishpa, alliman riman, alli yuyaykunatami paykunaman uyachin, shinashka kipami yakuman shitan.

Mamakunaka ‘Pichkay’ nishkapaka kukayutami apan, chaytami armashka washaka tukuyta tantachishpa, chapushpa mikunchik. Armankakamanka, kukayuta mikunkakamanka, takshashkakunaka chakinmi. Chakishkataka kipinchikmi. Chaypi kakkunami chay kipikunataka aparishpa wasiman apan. Ña wasiman chayashpaka, maykan manarak chakishka takshashkakunataka warkunchikmi.
Wañushkapa wasipika wakra aycha, wakra uma caldotami karan. Chayta mikushka kipami, wañushkapa churakunataka, maykan chaykunata minishtikta rikushpaka, karanchik. Chashnami ña chishan. Kashnami ‘Pichkay’ nishkaka tukurin.

Resumen traducido al castellano
Pichkay

Para los indígenas quichuas no todo termina con enterrar al muerto. Hay un evento más con el cual concluye el ritual de la muerte. Este es el ‘Pichkay’, un evento a través del cual se deja “todo en orden” en cuanto a las prendas (ropa, zapatos, cobijas) del extinto.

Pasado dos días del entierro, preparamos una mesa en la cual colocamos la mejor ropa del difunto, y también recogemos todas las pertenencias lavables del fallecido. Familiares y amigos acompañamos al difunto en cuerpo ausente. Como siempre, quienes acudimos llegamos con comida preparada para compartir con quienes están allí presentes. Esa noche conversamos, reímos y jugamos.

El día del ‘Pichkay’, muy por la mañana, salimos con dirección a un riachuelo, vertiente o laguna cercana. Varias personas cargamos las diferentes maletas con las prendas del difunto. Llegado al sitio, todos -hombres, mujeres y niños- comenzamos a lavar. Concluida esta labor, los allí presentes jugamos con agua, nos mojamos y finalmente nos bañamos. Forma simbólica y concreta de despedida.

Si está allí alguien que no asistió o que no lloró en el sepelio, lo cogemos, lo mojamos y lo lanzamos al agua. Igualmente, las madres llevan comida preparada, la misma que se comparte. Luego, con la ropa lavada y seca, volvemos a la casa del deudo. Allí nos reciben con caldo de carne y cabeza de res. He aquí la reciprocidad latente diaria.

Finalmente, los familiares del fenecido regalan las prendas del difunto a quienes más necesitan. Una muestra más de solidaridad de quien partió. Solidaridad perenne en el mundo quichua, pese a nuestras escasas posibilidades. Así concluye el ‘Pichkay’. Estimado lector, ¿en su cultura también dejan “todo en orden” en cuanto a sus prendas? (O)

Contenido externo patrocinado