Publicidad

Ecuador, 06 de Octubre de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Pacha

15 de febrero de 2016

Ñukanchik Kichwapika PACHA shimimi tiyan. Kaywanka pichka shikan imatami ni ushanchik. Shinaka ima kaykuna kashkata rikuy kallarishun:
Shukka PACHA shimiwanka  punchamanta, semanamanta, killamanta, watamanta rimankapakmi kan. Kaywanmi tukuy chay shimikunapa rantika ni ushanchik, shinapash ñukanchikpa rimaypika puncha kakpika, puncha; semana kakpika, semana; killa kakpika, killa; wata kakpika, wata ninchik. Shinallatak punchakunata, watakunataka yupaywanka mana rimanchikchu, ashtawaka punchamanta rimashpaka, mishu shimipa shutiwanmi imatapash ninchik, watakunatapash yupaywanka mana rimanchikchu. PACHA tukuy chaykunata nikpipash, chaywanka mana rimanchikchu.  

PACHA shimika imapash maymanta maykaman kashkata ninkapakmi  kan. Kay shimika allpa, llakta, mama llakta mashna hatun kashkata ninkapakmi alli kan. Shinapash, sarunka, ñukanchik kikin shimikunami mashna kashkata ninkapak tiyarka; mishukuna shamushka kipaka vara nishkawanmi tupuk karkanchik; kunanka, chay metro nishkawanmi imatapash tupunchik. Chaymantami kay shimiwanka mashna kashkataka mana ninchik.

Shinallatak tukuy kay allpa maypimi kawsakunchik chaytapashmi PACHA ninchik. Allpata nikushpaka, allpa ukupash, allpapash, allpa hawapashmi tiyan.

Chayka allpa ukupi kashkataka uku-pachami ninchik, kutin allpa hawapi kashkataka hawa-pachami ninchik. Tukuy allpa ukupi ima tiyashkata, allpapi ima tiyashkata, allpa hawapi ima tiyashkatapashmi shuklla shimiwan PACHA ninchik. Ñukanchik ñawpa yachak taytakuna, amawtakuna, paykunaka hawa pachata rikushpami, ñukanchik, nachu kunan PACHA nikunchik, chashnallatak shuk pachakuna tiyashkatami rikurka. Paykunaka  chay PACHAkuna intita muyukushkatami yacharka.

Shinallatak PACHA shimika warmi shimimi kan. Chaymantami kaywanka tukuy pukuchikta, wiñachikta, chashna ninchik; shinaka kaypimi, sachakuna kan, sacha nishpaka, yurakuna, mallkikuna, kiwakuna, yaku, hatun yakukuna, larkakuna, pakchakuna, kuchakuna, pukyukuna, panpakuna, kinkraykuna, urkukuna, shuk imakunapashmi kan. Shinaka kawsankapak tukuy minishtishkatami kun, shuk mama shinami kan, chaymantami PACHAMAMA ninchik. Kaymi kawsayta kun, kaymi kawsay kan. Ñukanchik apunchik shinami kan.

Shuk yapachik shimi shinapashmi kan. Imapash yallimana kashkata, chay washa mana ashtawan tiyashkata ninkapakmi kan. Chashnami uchilla, hatun, sumak, kuyaylla, shuk imakunapash yapa yapa kakpimi, PACHA shimita yapachinchik. Shinami yapa hatun kakpika, hatunpacha ninchik. Yapa puka puka kakpika, pukapachami ninchik. Kashna yapachik shimiwanka punchantami rimanchik.

Ari, kaypimi PACHAmanta maykan imata nik kashkata rikushkanchik. Allipachachu kan?  (O)


Resumen traducido al castellano    

Pacha

En quichua tenemos una sola palabra para expresar el tiempo y el espacio, dicho término es “pacha”. Con el paso del tiempo se ha modificado su uso; he aquí unas posibilidades de expresión actuales.   

Hoy en día se utiliza “pacha” para expresar exclusivamente la hora, así como los minutos y segundos. Pero no se utiliza para expresar ni días, ni meses, ni años, ni se generalizan períodos.   

Para los indígenas quichuas, “pacha” expresa todo lo que existe en la tierra y con esto nos referimos al planeta Tierra. Y aquí distinguimos el interior, lo que hay en la tierra y lo que está sobre ella. Para identificar cada uno de estos espacios utilizamos “pacha”. Así, “uku pacha” será el mundo interior, “kay pacha” el espacio en donde vivimos, y “hawa pacha” el espacio sobre la tierra. La religión cristiana ha hecho uso de estos términos.    

“Pacha” también es un término femenino, lo identificamos como un ente que tiene vida  y que nos da vida, nos da frutos, nos provee de lo necesario para vivir, siempre “dador”, sin condición, así estamos hablando de “pacha” como naturaleza. Esta tiene característica materna y de aquí surge el concepto de “pachamama” como una divinidad, pero una divinidad concreta, visible, palpable. De allí que tratamos de vivir en armonía con ella. Pero el uso más frecuente de “pacha” es como un sufijo que expresa totalidad. Si “hatun” en quichua es grande, al decir “hatunpacha” se traduciría como totalmente grande.

Espero que esta haya sido una ligera y “allipacha” (totalmente buena) aproximación al término “pacha”.  (O)

Contenido externo patrocinado