Publicidad

Ecuador, 08 de Octubre de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Mana chushak maki

01 de agosto de 2016

Kashnakunami ñukanchik kawsaypika rikurin. Chaymantami shikan kanchik. Yuyarishunchik, yuyarishunchik. Ayllukaka maykan kutinka, chay ayllu llaktapillatak, maykan kutinka shuk ayllu llaktapi, shuk llaktapimi kawsan. Mana yuyashkapimi maypimi paykuna kawsakun, chayta yallinchik, chayman chayanchik. Mana kashpaka, imatapash minishtishpaka, maypi kashkata yachashpaka, paykunapamanmi chayanchik.

Ari, maypi kawsakushkata yachay chayashpaka, paykunata rikunkapakmi rinchik. Paykunapa wasimanka mana chushak makichu chayanchik, imatapash apashpami chayanchik. Mana imatapash apashpa chayanaka pinkanayaymi kan. Ñukanchik kawsaypika, maymanpash chayashpaka, imatapash apashpami chayana kanchik. Chay apashkataka chayashkawanmi wasiyuk taytaman, mamaman kunchik.

Shinapash chay kukushkataka, mana chaskinllachu, ima nishpa kukunki nishpami tapun. Chaymi imapak shamushkata, imapak kukushkata willanchik. Wasiyuk taytaka, wasiyuk mamaka mañakushkata kuy ushana kashpaka, chayta chaskinllami. Chashna chaskikpika, may kushikunchikmi. Chayka mañakushkamantami ashtawan parlanchik. Shinapash mañakushkata mana paktachi ushana kashpaka, kukushkata mana chaskinchu. Chayka kukushkata apashpami, pagui nishpa, rinalla kanchik. Ari, karanawanmi ñukanchik kawsaypika imatapash mañanchik.

Shinapash imata karanchik. Mañakushkatami rikuna kanchik. Mañakushka mana hatun kakpika, ashallawan; shinapash hatun kakpika, karanaka allipachami kana kan.

Shutichinapa, sawarinapa markak tayta, markak mama tukuchun, achik tayta, achik mama tukuchunka ashtaka karanawanmi rina kanchik. Kullkita mañankapakpash llashaklla karanawanmi rina kanchik. Imata karanchik, ashtawanka mikunatami kunchik. Chashnami tantata, kusashka atallpata, atallpa lulunta, kusashka kuchi aychata, yanushka papata, chay punchakuna allpapi pukushka murukunata yanushpa sumakta mishkichishkata, shinallatak mishki murukunatapashmi karanchik.

Mana chayllachu kan, sawarinapa, shutichinapaka machana yakutapashmi karanchik. Mikunataka mamamanmi kunchik, kutin machana yakutaka taytamanmi kunchik. Chaskikpika, ari nikunmi.

Shinapash, tawka kutinmi mana imata mañankapak chayanchik, yallikunchikllami, chaypashmi imallawanpash chayana kanchik. Chay karanawanka chaskishkamantami pagui nikunchik.

Kashna mana chushak maki chayanawanmi imatapash ruranapi pakta pakta kana kashkata rikuchikunchik. Wasiyukka ñukanchikta chaskinmi, chay chaskishkamantami karanata kuchik. Chashnami ishkantinpa pakta pakta kan.

Shinaka kayta killka katikuk, maymanpash ñukanchikpurapaman chayashpaka, ama chushak maki chayankichu, imallatapash apanki! (O)


Resumen traducido al castellano


No con las manos vacías

Nuestros familiares y amigos por diferentes razones migran a otras comunidades, ciudades y, hoy en día, a otros países.

Si conocemos en dónde se encuentran, en un determinado momento tratamos de visitarlos. Cuando estamos de paso por el sitio en donde residen los vamos a ver, por saludar, por conocer su situación, pero también llegamos a donde ellos porque necesitamos algún favor.

He aquí un detalle propio de la cultura quichua. Cuando vamos de visita, siempre llevamos algo para regalar. Por lo general, es una comida ya preparada, como cuy, gallina, hornado, pan o frutos agrícolas del momento.

Sí, jamás llegamos con las manos vacías. Visita sin regalo es una falta de cortesía. Es una ‘contravención’ a la reciprocidad, pues consideramos que, al llegar a una casa, nos van a atender y la contraparte de aquello es el regalo. Muchas de las veces el indígena actúa de esta manera en su relación con miembros de otra cultura y esto causa sorpresa.

Pero también hay otro aspecto con relación al regalo, es habitual que quien lo recibe pregunte el motivo. Si es algo que se puede cumplir, acepta, caso contrario, cortésmente lo rechaza.  

Estimado lector, la próxima vez que algún indígena llegue a su casa y le brinde algo, ya sabe el porqué. Y por supuesto, si usted va de visita, no vaya con las manos vacías. ¡Sea recíproco! ¡Sea generoso! ¡Sea bicultural! (O)

Contenido externo patrocinado