Publicidad

Ecuador, 06 de Octubre de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Ima shina mañanchik

25 de enero de 2016

Ñukanchikka shikan kawsayyukmi kanchik. Imakunatapash shuk yuyaywanmi rikunchik, shuk yuyaywanmi ruranchik.

Chashnami imatapash mañankapakka, kinku illakka mana ninchikchu, chashnami imatapash apamuchunka mana ¡Chayta apamuy!,  imatapash yallichichunka mana ¡Chayta yallichi!  ninchikchu.

Maykan kutinka imatapash rantinkapak munashpaka, shukkunatami rantichun mañanchik, katuk mishukunaka, runa kaskamanta, mana allikunata, wakllishkakunatami katunkapak munan, chay llakita rikushpami, shukkunata ratichun mañanchik, shinapash paykunamanka mana ¡Ranti! ninchikchu. Shinallatak pipash chay llakita rikushpa, yanapankapak shayarishpaka, mana ¿Rantishachu? nin. Maykankunaka karu llaktapimi kawsanchik, shuk riksisishka, pipash llaktakukpika, imatapash aylluman willachunka, mana ¡Willanki! ninchikchu. Shinallatak kullkita kachankapak munashpaka, mana ¡Kayta kunki! ninchikchu.

Ashtakunami mana killka-katinata yachanchik, chayka imatapash killka-katina kakpika, shuk chayta yachaktami maskanchik, paytaka mana ¡Killka –kati! ninchikchu.

Pipash unkushka kakpika, yachakpakmanmi rinchik, paytami rikuchun mañanchik, shinapash paytaka mana ¡Unkushkata pichay! ninchikchu.

Ima shinatak kaykunataka ninchik?

¡Chayta apamuy! ninapa rantika  “Ama shina kashpa, ¡Chayt a ampamushpa kuy!”, mana kashpaka, “¡Apamushpa karay!” ninchikmi. “¡Chayta yallichi!” ninaka kinku illakmi kan, kutin “¡Chayta yallichishpa kuy”, “¡Chayta yallichishpa karay!” nikpika, allimi uyarin. “¡Rantishpa kuy!” ninapa rantika “Ama shina kashpa, ¡Rantishpa karay!” nikpika, “Rantishpa kushachu?” nikpika, ashtawan allimi kan. “Kayta kushpa karay!” nikpika, allimanmi apashpa kushun. “¡Killka-katishpa karay!” nikpika, kushillami killka-katishun. “Ama shina kashpa, ¡Unkushkata pichashpa karay!” nishpa mañakpika, allimanmi pichan. Chashnami ñukanchikka mañanchik.

Shinapash mishukunawan rimashpaka, ima shinami Kichwapi rimanchik, chashnallatakmi ninchik.  Mishukunaka imatapash mañakpika, imatapash rurachun nikpika, piñami tukun, ñukanchik kinku illak rimak kashkatami yuyan, paykunawan pakta pakta kankapak munashkatami yuyan.

Chashnachu kan? Mana, mana, ñukanchikpash mishu shimita mana alli yachashkamanta, ashatallami yachanchik, shinallatak paykunapa kawsay ima shina kashkatapash alli allika mana riksinchikchu, shinallatak paykunapash ñukanchik kawsayta mana riksinchu, ñukanchik Kichwa shimitakarin mana yachanchu. Chaykunamantami mishu shimipi rimashpaka, imatapash nishpaka, allitami nikunchik yuyanchik, shinapash mishukunaka piña tukunllami.  

Chashna kakpipash, kaypashmi rikurin. Mishukunaka ima shinami ñukanchik Kichwa shimipi imakunata ninchik, chaykunawanmi riman. Shinaka ñukanchik Kichwa shimika mishu shimipimi kan! (O)

Resumen traducido al castellano

Cortesía al pedir  

Los  quichua-hablantes, a través del tiempo y a través de muchas fricciones, llegamos a conocer que las formas de expresión de nuestra lengua tienen significados diferentes a las del español. Muchas de las veces nuestra forma de hablar español genera molestia, rechazo en quien nos escucha.

Algo especial: en la lengua quichua no existe la expresión “por favor”. Y allí aparece una gran dificultad para los quichua-hablantes, pues para pedir algo nunca decimos “por favor”. Entonces, cuando de pedir se trate será sin esa expresión y aquello dará lugar a contrariedades en el interlocutor.

Pero, ¿cómo se suple esta expresión en quichua? Para ello utilizamos el imperativo de los verbos kuna, que se traduce como ‘dar’, o del verbo karana, que se traduce como ‘regalar’ junto al gerundio del verbo que expresa lo solicitado. Entonces, si queremos decir: “¡Por favor, tráeme eso!”, en quichua diríamos: “¡chayta apamushpa kuy!”, que se traduce como “¡dame trayendo eso!”. Y hay expresiones dichas por los quichua-hablantes en español, como “¡dame pasando!”, “¡dame comprando!”, “¡dame entregando!”, “¡dame leyendo”!, “¡dame limpiando!”, que expresan respeto, cortesía y que en el gerundio lleva incluido el “por favor”.  

Los quichua-hablantes con el paso de los años vamos entendiendo el otro idioma, la otra cultura, y también vamos aprendiendo sus términos para pedir. Pero también es interesante conocer que en el habla común del español está muy presente esta expresión quichua del verbo “dar”, más el gerundio, aunque se agrega también el “por favor”, o sea doble cortesía. La próxima vez que nos oigan decir “deme…” o “da…” no se encrespen, lo hacemos con cortesía.

Es más lectores, “¡por favor, denme viendo si está bien escrito!”. (O)    

Contenido externo patrocinado