Publicidad

Ecuador, 07 de Octubre de 2024
Ecuador Continental: 12:34
Ecuador Insular: 11:34
El Telégrafo
José Maldonado

Runapa churakunakuna

30 de mayo de 2016

Kaynanik domingo punchami wasipi karkani, ashtaka wanpra-kuytsakunami tutamanta wasita yallirka, paykunaka Saraguromanta, Cañarmanta, Chibuleomanta, Otavalomanta, Amazoníamanta shinami rikurirka. Kallaripika, kay Quito llaktapi  ñukanchikpura wanprakunapa, kuytsakunapa tantanakuy tiyashkatami yuyarkani. Shinapash alli alli rikukpika, mana chaychu karka, mishu wanprakuna, misha kuytsakunami ñukanchik churakunawan kashkarka.

Imamantak chashna churakun nishpami ñukallatak tapurirkani.

Asha pacha kipami kutinllatak chashna runa churakushka mishu wanprakuna, misha kuytsakunaka wasi ñawpata tushushpa yallikurka. Shinapash kay pntashkakunatami rikurkani. Puntaka shuk markamanta runakuna shina churakushkami karka, shinapash takika shuk markamantami karka. Ñukaka runami kani, ñukanchik takita, ñukanchik ima shina tushunatami asha asha riksini. Chaymantami takipash, tushunapash, churakunapash mana paypura kashkaka mana alliman rikurirka.

Churakunamanta rimashpaka, ashtawan pantaymi tiyarka. Maykankuna parkatitami churakushka karka. Shinapash karikunaka yana parkatishkami karka, kutin warmikunaka yurak parkatishkami karka. Hatun pantaymi kan, warmikunami yana parkatita churakun, kutin karikunaka yurak parkatitami churakunchik. Mishukuna mana alli kashkata rikuchunka, kaytami nini. Ñukanchik mishu shina churakushpa, karikuna mishupa churakunata churakukpi, shinapash misha warmikunapa shuk cuarta shina tacoyuk zapatota churakukpika, mana allichu rikurinman, nachu? Chashnalayami churakushka karka.

Anakukunamanta rimashpaka, mana alli anakushkachu karka, maykakunaka kachu illak, maykankunaka kachuta yapata washaman rurashkami karka.

Ruwanamanta rimashpaka, wakinkunaka ruwana hawapimi chunpillishka karka. Kayta rikushpaka, asinayarkami. Uyaychik, Cañarpimi karikunaka kushmata churakun, chay hawami chunpillinchik. Shinapash ruwana hawaka mana.

Imamantak kashna pantaykunaka tiyan? Yachana wasikuna, hatun yachana wasikunami paykunapa shikan raymikunapi kashnakunata ruran. Shinapash chaypi yachachikkunami, kaykunata rurana kashpaka, alli alli ima shina kashkata riksina kan. Kamukunata rikushpapash, runakunawan parlashpapash, tapushpapashmi takikunamanta, tushunamanta, churakunamantapash ima shina kashkata yachana kan.

Shinllatak shuk tapuypashmi tiyan. Imamantatak mishukunaka imapash raymi tiyakpika, imatapash ruranapika runa shina churakunata, tushunata munan? Kaytaka mana kay Ecuador mama llakta ukupillachu rikushkanchik, shuk mama llaktakunapi imakunata rikuchinapipashmi, mishukunaka ñukanchik churakunata churakun. Paykuna mishukunami kan, manachu paykunapa ima rikuchinaka tiyan? (O)


Vestimentas indígenas  

El fin de semana anterior fue especial ver pasar, al frente de la casa, a jóvenes de Saraguro, Cañar, Chibuleo, Otavalo, de la Amazonía, etc. En un inicio pensé que había alguna reunión de jóvenes indígenas aquí en Quito. Pero no era así, eran jóvenes mestizos con vestimenta indígena de las comunidades antes mencionadas.

Pertenecían a una institución educativa y estaban de fiesta.

Cuánta precisión hizo falta en algunos aspectos, a continuación detallo únicamente dos.

Así, la música de una comunidad indígena de una provincia fue utilizada para el baile de un grupo de otra provincia. A manera de analogía sería una especie de reguetoneros bailando vals.

Sobre la vestimenta, me referiré a las alpargatas. Recuerden que las alpargatas de color negro son para las mujeres, mientras que las de color blanco son para los hombres. Pero allí se veía a hombres con las de color negro y mujeres con las de color blanco. Equivaldría a que el indígena varón que se vista con indumentaria mestiza utilice zapatos de mujer de taco alto de 10 cm. No queda. ¿Verdad?

Cuánta falta hace conocer sobre las culturas indígenas presentes en las diferentes provincias del Ecuador. Pero, ¿no son las instituciones educativas las que más deberían saber sobre las mismas?  

Estimado lector, si usted no es un quichua-hablante, en la próxima fiesta, desfile, ceremonia, etc., para no caer en estos errores y tomarnos en cuenta solo en esos momentos a los indígenas, ¿acaso no podrían hacer una presentación de un elemento relevante de su cultura mestiza? (O)   

Contenido externo patrocinado